Po blisko 80. latach do Włodawy powróciła Krystyna Krahelska – etnografka, poetka, harcerka, sanitariuszka, łączniczka Armii Krajowej, pielęgniarka włodawskiego szpitala – „Danuta”, która swoją twarz oddała Warszawskiej Syrenie, powstańczej Warszawie swe życie, a Ziemi Włodawskiej wspomnienia; patriotyczne w relacjach świadków historii i biografów oraz liryczno-poetyckie w pieśniach i listach.
Do dziś nie rozumiem (...), po co wyjechałam z Włodawy i swoim zwyczajem „choruję” (...) na resztki mięśnia sercowego i – mimo usilnych starań – trudność aklimatyzacji tu. (…) Dom jest (…) ale co była Furmańska we Włodawie – to nie. Tam się jakoś czuło „u siebie” i przylatywały chmury „ze swojej strony”. (…) była jakaś racja siedzenia.
Tak wiosną 1944 roku po wyjeździe z rodzicami do Krakowa w liście do przyjaciółki Janki Krasowskiej Krystyna Krahelska wspominała blisko roczny pobyt we Włodawie.
Wiosną 2022 r. „przysiadła” na włodawskiej ławeczce w pobliżu wyburzonego już domu Rodziny Siedelników, gdzie spotykała się z młodzieżowym kołem śpiewaczym, prowadząc jednocześnie kursy sanitarne i zaprzysiężenia do struktur Armii Krajowej.
Przy ławeczce stanęła tablica informacyjna przybliżająca przechodniom postać Krystyny opracowana przez Gminę Miejską Włodawa w partnerstwie z Grupą Mowa Żywa i Towarzystwem Przyjaciół Ziemi Włodawskiej.
Ławeczka upamiętniająca pobyt i działalność konspiracyjną na Ziemi Włodawskiej Krystyny Krahelskiej początkowo powstała jako dodatkowa historyczno-wspomnieniowa atrakcja turystyczna Włodawy w ramach środków z Programu Rozwoju Obszarów Miejskich przy współpracy Gminy Miejskiej Włodawa z LGD Stowarzyszeniem Poleska Dolina Bugu. Swoje przysłowiowe „trzy grosze” dołożyło Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Włodawskiej. Do podniesienia jej rangi jako pomnika i miejsca pamięci, za pośrednictwem Oddziałowego Biura Upamiętniania Walk i Męczeństwa Instytutu Pamięci Narodowej w Lublinie, przyczyniły się włodawskie władze samorządowe – Burmistrz Włodawy Wiesław Muszyński, Wiceburmistrz Włodawy Wiesław Holaczuk oraz Rada Miejska we Włodawie.
30 września 2022 roku w asyście Włodawskiej Orkiestry Dętej, warszawskich pocztów sztandarowych Szkoły Podstawowej nr 212 im. Krystyny Krahelskiej i 161 Warszawskiej Drużyny Harcerskiej Nieprzetartego Szlaku im. Krystyny Krahelskiej „Słoneczni Wędrowcy” przy Zespole Szkół Specjalnych nr 89 , z udziałem 1 Włodawskiej Drużyny Harcerzy "Delta" im. Augusta Emila Fieldorfa ps. "Nil" i 1 Włodawskiej Drużyny Harcerek "Czeremcha" im. Henryki Bartnickiej-Tajchert odbyła się uroczystość odsłonięcia i pobłogosławienia ławeczki pomnikowej Krystyny Krahelskiej.
Gospodarzami wydarzenia byli: Burmistrz Włodawy Wiesław Muszyński oraz Prezes Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Włodawskiej Janusz Adam Kloc.
Oprócz licznie zgromadzonych Włodawian w symbolicznym powrocie Krystyny Krahelskiej do łąk i zakątków nadbużańskiego miasteczka Ziemi Włodawskiej uczestniczyli: Senator RP prof. Józef Zając, Poseł na Sejm RP Anna Dąbrowska – Banaszek, przedstawiciel Lubelskiego Oddziału IPN – Grzegorz Makus, Honorowy Obywatel Miasta Włodawa – prof. Feliks Czyżewski, Wicestarosta Włodawski Tomasz Korzeniewski, dr Beata Fałda – Prorektor ds. Studenckich Państwowej Akademii Nauk Stosowanych w Chełmie, przedstawiciele włodawskich służb mundurowych w osobach: podinspektora Norberta Romanka – Komendanta Powiatowego Policji we Włodawie, ppłka Jacka Sankowskiego – dyrektora Zakładu Karnego we Włodawie, Włodzimierza Czeżyka – Komendanta Straży Leśnej Nadleśnictwa Włodawa oraz przedstawiciele Zespołu Szkół im. 7 Pułku Ułanów Lubelskich w Cycowie.
Patriotyczny i powstańczy klimat wydarzenia znacznie podkreślił udział delegacji warszawskiej. Reprezentantami pamięci o Krystynie Krahelskiej z Powstańczej Warszawy byli przedstawiciele:
* Środowiska kombatanckiego – kapitan Feliks Waśkiewicz ps. „ Czarny”, porucznik Włodzimierz Dusiewicz - ps. „Dusza”, porucznik Kazimierz Olesiński ps. „Sęp”;
* Stowarzyszenia Szarych Szeregów – Anna Wąsik, Krystyna Bęben, Andrzej Sadowy;
* Towarzystwa Przyjaciół Warszawy – Beata Tomecka, Radosław Potrac;
* Mokotowskiego Klub PTTK im. Krystyny Krahelskiej – Józef Gajewski, Magdalena Latuszkiewicz ;
* Muzeum Niepodległości: dr Beata Michalec – zastępca Dyrektora ds. Programowych i Weronika Krzemień – adiunkt;
* Szkoły Podstawowej nr 212 im. Krystyny Krahelskiej – społeczność uczniowska wraz z Gronem Pedagogicznym: Elżbieta Mościcka – z-ca dyrektora, Ewa Choromańska – nauczyciel bibliotekarz/opiekun Izby Pamięci Patronki Szkoły, Zbigniew Kuszmieruk – opiekun Pocztu Sztandarowego;
* Zespołu Szkół Specjalnych nr 89 w Warszawie – drużynowa Joanna Legdowicz i Małgorzata Rosa, opiekunki pocztu sztandarowego drużyny 161 WDH NS (Warszawskiej Drużyny Harcerskiej Nieprzetartego Szlaku) im. K.K. „Słoneczni Wędrowcy”.
* Pani Krystynie Sobańskiej- Stępień – inicjatorce upamiętnienia pobytu Krystyny Krahelskiej na Ziemi Włodawskiej w stylizacji ławeczki pomnikowej towarzyszyła delegacja w składzie: Michał Selerowski – artysta rzeźbiarz,twórca modelu ławeczki, o. Bogusław Żero – prowincjał Zgromadzenia Ojców Białych Misjonarzy Afryki w Polsce, Siostra Lucyna – emerytowana przełożona generalna Zgromadzenia Sióstr Wynagrodzicielek Najświętszego Oblicza w Polsce oraz ks. pułkownik Innocent Sinda, kapelan Policji Burundi.
Uroczystość poprowadził Janusz Adam Kloc – Prezes Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Włodawskiej.
Rozpoczęto wspólnym odśpiewaniem „Mazurka Dąbrowskiego” – hymnu państwowego Rzeczypospolitej Polskiej przy akompaniamencie Włodawskiej Orkiestry Dętej pod batutą Stanisława Chudziaka.
Odsłonięcia pomnikowej ławeczki dokonali: Anna Dąbrowska-Banaszek – Poseł na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, Burmistrz Włodawy Wiesław Muszyński, Janusz Adam Kloc – Prezes Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Włodawskiej, Michał Selerowski – artysta rzeźbiarz, autor projektu ławeczki pomnikowej, Krystyna Sobańska-Stępień – orędowniczka pamięci o Krystynie Krahelskiej.
O genezie i historii tworzenia włodawskiej ławeczki Krystyny Krahelskiej w gawędziarskim dwugłosie wypowiedzieli się: Michał Selerowski – autor rzeźby pomnikowej i Krystyna Sobańska-Stępień – „spadkobierczyni” wspomnień Reginy Jachimczuk, uczestniczki spotkań śpiewaczych i sanitarnych z „Danutą” we Włodawie.
Pomnikową ławeczkę poświęcił o. Anzelm Frączek, podprzeor Klasztoru Paulinów we Włodawie.
Na okoliczność tego wyjątkowego wydarzenia posadzony został pamiątkowy buk – symbol wsparcia w chwilach życiowych prób. Sadzonkę przygotowaną przez Nadleśnictwo Włodawa posadziło zacne grono warszawskich kombatantów powstańczych w asyście Pani Poseł Anny Dąbrowskiej-Banaszek, Burmistrza Włodawy Wiesława Muszyńskiego i Prezesa TPZW Janusza Kloca.
Uroczystość zakończono wspólnym odśpiewaniem pieśni Polski Walczącej i Powstania Warszawskiego Hej, chłopcy, bagnet na broń! autorstwa Krystyny Krahelskiej. Zaintonowała ją Włodawianka Alicja Karpiuk.
Przemarsz miejskimi uliczkami z Włodawską Orkiestrą Dętą poprowadził uczestników wydarzenia do Miejskiej Biblioteki Publicznej na sympozjum poświęcone relacjom patriotycznym Krystyny Krahelskiej z Ziemią Włodawską.
W progach włodawskiej książnicy uczestników drugiej części uroczystości „Znad Wisły… nad Bug” powitała Pani Dorota Redde-Sawczuk – Dyrektor Miejskiej Biblioteki Publicznej we Włodawie. Przedstawiła partnerów organizacyjnych oraz przybliżyła koncepcję realizacji zadania z rodzaju: Kultura, sztuka, ochrona dóbr kultury i dziedzictwa narodowego, współfinansowanego przez Gminę Miejską Włodawa.
Sympozjum poświęcone relacjom patriotycznym Krystyny Krahelskiej z Ziemią Włodawską w latach 1943/1944 poprowadziła Małgorzata Zińczuk, rozpoczynając wystąpieniem nt. Krystyna Krahelska w pamięci Włodawian. Szczególną uwagę poświęciła działaniom Pani Reginy Jachimczuk – członka Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Włodawskiej, inicjatorki i orędowniczki upamiętniania pobytu we Włodawie Warszawskiej Syreny „Danuty”.
Kim była modelka i jakie były losy młodej dziewczyny, która Warszawskiej Syrenie dała swą twarz, a Powstańczej Warszawie swe życie przypomniał film dokumentalny z 1977 r. „Przerwana pieśń…”. Materiał filmowy wraz z komentarzem przedstawił reżyser Włodzimierz Dusiewicz.
Inspirujące wątki biograficzne „Danuty” przedstawiła w prelekcji „Syrenki czy Syreny? Ich związek z Ziemią Włodawską” – Beata Tomecka – malarka, autorka portretów Krystyny Krahelskiej, poetka, współautorka biografii, organizatorka wystaw i spotkań dotyczących Krystyny. Okazało się, że w Warszawie jest ponad 200 syrenek, w tym jedna autorstwa wieloletniego członka Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Włodawskiej Jerzego Chojnackiego (przed budynkiem Urzędu Dzielnicy Praga-Południe m.st. Warszawy przy ul. Grochowskiej 274), ale Syrena jest tylko jedna – to pomnik na Wybrzeżu Kościuszkowskim autorstwa Ludwiki Nitschowej, do którego pozowała Krystyna Krahelska.
Tezy badawcze nt. nieznanych dotychczas faktów z życia rodziny Krahelskich przedstawił historyk Stanisław Jadczak – autor ponad 50 książek poświęconych historii regionu lubelskiego, m.in. albumu "Krystyna Krahelska bohaterka Warszawy rodem z Polesia", nagrodzonego laurem Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej im. Hieronima Łopacińskiego w Lublinie w konkursie na najlepszą książkę 2015 roku.
O działaniach popularyzujących patriotyczną działalność „Danuty” opowiedziały opiekunki 161 Warszawskiej Drużyny Harcerskiej Nieprzetartego Szlaku im. Krystyny Krahelskiej „Słoneczni Wędrowcy” przy Zespole Szkół Specjalnych nr 89 w Warszawie.
Wiersze Krystyny Krahelskiej stały się inspiracją dla wielu kompozytorów. Na zakończenie sympozjum swoje muzyczne, włodawskie interpretacje przedstawił Marcin Obuchowski, któremu towarzyszyła Alicja Karpiuk. W repertuarze znalazły się: Kołysanka o zakopanej broni, Kujawiak konspiracyjny, Miłość, Ostatnie kwiaty i złote liście oraz Chryste Panie – wiersz napisany na przełomie 1942/1943 we Włodawie (wg informacji biografki Beaty Tomeckiej był to ostatni tekst poetycki napisany przez Krystynę Krahelską).
Sympozjum towarzyszyły prezentacje wystaw: 20 plansz edukacyjnych z izby pamięci Szkoły Podstawowej nr 212 im. Krystyny Krahelskiej w Warszawie, wirtualna ekspozycja ”Krystyna Krahelska. Opowieść o dziewczynie, która oddała swoją twarz Syrence Warszawskiej” udostępniona przez Muzeum Niepodległości w Warszawie oraz „mapa” wojennych, lubelskich lat Krystyny Krahelskiej przygotowana przez Młodzieżowy Dom Kultury nr 2 w Lublinie.
W gablotach zaprezentowano pamiątki rodziny Krahelskich ze zbiorów Marzeny Grochowskiej z Warszawy – od kilkudziesięciu lat zaangażowanej biografki, współautorki książek, autorki wielu referatów i prelekcji, Kustosza Pamięci Krystyny Krahelskiej. Torbę sanitariuszki udostępniła Krystyna Sobańska-Stępień z Lublina.
Wystawom towarzyszyła ekspozycja wybranych publikacji o Krystynie Krahelskiej z kolekcji zbiorów włodawskiej książnicy wg opracowanego przez Dział Udostępniania Zbiorów i Informacji zestawienia bibliograficznego oraz kącik z okolicznościowymi pocztówkami i pamiątkowym stemplem.
Zainteresowani biografią i twórczością poetycką K. Krahelskiej mieli możliwość zakupu dwutomowej publikacji opracowanej przez Marzenę Grochowską i Beatę Tomecką Niezłomna warszawska syrena. Opowieść biograficzna o Krystynie Krahelskiej, jej rodzinie i przyjaciołach oraz 1927-1944. Zbiór wierszy Krystyny Krahelskiej.
Wydarzenie zakończono piknikiem harcersko-żołnierskim. Grochówkę, bigos, chleb ze smalcem i ogórkiem kiszonym przygotowała młodzież z Zespołu Szkół Centrum Kształcenia Rolniczego im. Ireny Kosmowskiej w Korolówce-Osadzie.
Uroczystości upamiętniające pobyt Krystyny Krahelskiej w latach 1943/1944 we Włodawie pn: Znad Wisły… nad Bug zorganizowano w ramach zadania publicznego z rodzaju: Kultura, sztuka, ochrona dóbr kultury i dziedzictwa narodowego współfinansowanego przez Gminę Miejską Włodawa.
Realizator zadania: Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Włodawskiej w partnerstwie z Miejską Biblioteką Publiczną we Włodawie i Polskim Towarzystwem Turystyczno-Krajoznawczym Oddział we Włodawie.
Partnerzy wspierający: Włodawski Dom Kultury, Stowarzyszenie Włodawska Orkiestra Dęta, Zespół Szkół Centrum Kształcenia Rolniczego im. Ireny Kosmowskiej w Korolówce-Osadzie, Młodzieżowy Dom Kultury nr 2 w Lublinie, Szkoła Podstawowa nr 212 im. Krystyny Krahelskiej w Warszawie, Zespół Szkół Specjalnych nr 89 w Warszawie, Muzeum Niepodległości w Warszawie, MCE machines coal energy Chełm, Nadleśnictwo Włodawa, F.H.U. Handbud.
Patronat medialny: Dziennik Wschodni, Kultura Enter, Nowy Tydzień, Polskie Radio Lublin, Super Tydzień, Radio BonTon, Kwartalnik Społeczno-Kulturalny „Wschód”.
Koordynator projektu, autor koncepcji i realizacji scenariusza: sekretarz TPZW Małgorzata Zińczuk
Autorzy zdjęć: Edyta Pietrzak, Jacek Żurawski; Miejska Biblioteka Publiczna we Włodawie
Wierszowaną relację z wizyty warszawskiej delegacji u Krystyny Krahelskiej we Włodawie przesłała wspominana powyżej Beata Tomecka.
Zapraszamy do zapoznania się z foto-galerią i innymi materiałami z wydarzenia.
Małgorzata Zińczuk
Materiały do pobrania:
- Beata Tomecka: Wierszowana relacja z wizyty warszawskiej delegacji u Krystyny Krahelskiej we Włodawie
- KRYSTYNA KRAHELSKA - ŻYCIE I TWÓRCZOŚĆ. Bibliografia z zasobów Miejskiej Biblioteki Publicznej we Włodawie
Pamiątkowy stempel
Tablica informacyjna przybliżająca przechodniom postać Krystyny Krahelskiej